AP Photos
Τα ξημερώματα της 26ης Απριλίου του 1986 έγινε ένα περιστατικό που θα γραφόταν μια για πάντα στην Ιστορία της Ευρώπης. Αυτό που πλέον, 40 χρόνια μετά, το ονομάζουμε «ατύχημα στο Τσερνόμπιλ» σκόρπισε τον πανικό σε όλη την Ευρώπη, φύτεψε τη ραδιενέργεια σε τεράστιες περιοχές γύρω από τον αντιδραστήρα αρ. 4 που εξερράγη, και άφησε το αρνητικό του αποτύπωμα στις επόμενες γενιές.
Όπως είναι φυσικό το «νέφος» δεν έμεινε πάνω από τα ουκρανικά εδάφη αλλά γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη τη βόρεια Ευρώπη. Και μάλλον αυτό ήταν και το «κλειδί» για να ενημερωθεί ο κόσμος πως κάτι έχει συμβεί…
Διαβάστε ακόμη: Ο εφιάλτης του Τσερνόμπιλ, το ραδιενεργό νέφος και η ομάδα αυτοκτονίας
Στην Ελλάδα οι πληροφορίες φτάνουν αργά ενώ δεν περιγράφουν σε κανένα σημείο το μέγεθος του προβλήματος που γεννιέται. «Μεγάλων διαστάσεων, όπως φαίνεται, ατύχημα σημειώθηκε σε σοβιετικό πυρηνικό εργοστάσιο στα βόρεια του Κιέβου» αναφέρει στο δελτίο ειδήσεων της η ΕΡΤ, στο ένα από τα δύο τηλεοπτικά κανάλια που υπήρχαν στη χώρα το 1986. Μεταδόθηκε επίσης πως σύμφωνα με τις Σουηδικές αρχές, το ραδιενεργό νέφος δεν αποτελούσε κίνδυνο για την υγεία των πολιτών…
Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου είχαν λάβει μια απόφαση υψηλού πολιτικού ρίσκου. Αποφάσισαν πως, προκειμένου να μη διαταραχθεί το εορταστικό κλίμα, οι Έλληνες θα μάθαιναν για το πυρηνικό ατύχημα… μετά το Πάσχα!
Το ίδιο ουσιαστικά επανέλαβε το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων και λίγες ημέρες αργότερα με τον παρουσιαστή τότε Τέρενς Κουίκ να λέει πως «Ενώ το ραδιενεργό νέφος που καλύπτει ήδη τα 2/3 της Ευρώπης, χωρίς όμως να προκαλεί άμεσους κινδύνους για την υγεία των πολιτών, πληθαίνουν οι πληροφορίες για το τι συνέβη στο Τσέρνομπίλ».
«Πάσχα τρόμου» και «Πυρηνικό δέος»
Είναι πλέον Μεγάλη Τετάρτη, 30 Απριλίου. Κάποια 24ωρα μετά από την καταστροφή που πλέον είναι γνωστή παντού. Οι εφημερίδες στην Ελλάδα ενημερώνουν για τα όσα έγιναν στο Τσερνόμπιλ, με την αντιμετώπιση του θέματος να ποικίλει.
- «Τρόμος στην Ευρώπη» είναι ο κεντρικός τίτλος στην Απογευματινή.
- Αντίστοιχα «Τα Νέα» αναφέρουν «SOS από τη Μόσχα»
- Ο Ριζοσπάστης πηγαίνοντας σε… σοβιετικές γραμμές, έχει υποβαθμισμένο το θέμα στην πρώτη του σελίδα γράφοντας απλώς πως: «Ελέγχεται η κατάσταση»…
- Η Καθημερινή κάνει λόγο για «Πυρηνικό δέος στην Ευρώπη…» έχοντας αναφορές και στους πρώτους νεκρούς που είχαν αναφέρει οι Σοβιετικοί.
- Για «Πυρηνική κόλαση» και «βοήθεια από τους Δυτικούς» μιλά η Μεσημβρινή
Οι επόμενες ημέρες προκαλούν πανικό (και) στην Ελλάδα. Η βροχή… δαιμονοποιήθηκε καθώς συνέβαλλε ώστε να κατακάθεται η ραδιενέργεια στις καλλιέργειες. Οι περιορισμοί είχαν προς την κατανάλωση προϊόντων είχαν να κάνουν κυρίως για το γάλα προερχόμενου από αιγοπρόβατα καθώς και χορταρικών.
Ο κρατικός μηχανισμός άρχισε να κάνει συστάσεις για αποφυγή του φρέσκου γάλακτος και το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών από τις 5 Μαΐου και μετά, ο κόσμος όμως αποφεύγει την κατανάλωση λαχανικών, φρούτων και νωπών προϊόντων, κυρίως πουλερικών. Φράουλες όπως και τα υπόλοιπα φρούτα εποχής σάπιζαν στις χωματερές από φόβο για την κατανάλωσή τους.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει επιδρομή στα super market και να αδειάσουν τα ράφια από συσκευασμένα γάλατα και νερά. Ηταν άλλωστε μεγάλος ο κίνδυνος έκλυσης ραδιενέργειας στη δημόσια υγεία μέσω της διατροφικής αλυσίδας οπότε οι κονσέρβες και κάθε τι υπήρχε τότε τυποποιημένο και μακράς διάρκειας, έγινε ανάρπαστο. Μέσα σε 2 ημέρες αγοράστηκαν κουτιά γάλατος εβαπορέ και κατεψυγμένα προϊόντα που υπό κανονικές συνθήκες διανέμονται σε ένα εξάμηνο!
«Κανένα πρόβλημα»: Οι διαφημίσεις μετά το Τσερνόμπιλ
Μέσα στους επόμενες μήνες που ακολούθησαν πολλές εταιρίες τροφίμων προσπάθησαν να «καθαρίσουν» το όνομά τους και να πείσουν τους καταναλωτές πως τα προϊόντα τους δεν έχουν μολυνθεί.
Χαρακτηριστικές είναι δύο καταχωρίσεις που αλιεύσαμε στη σελίδα «Διαφημίσεις μιας άλλης εποχής». Η μία από την ΕΒΓΑ που προμοτάροντας τα παγωτά της λέει με μεγάλα γράμματα «Κανένα πρόβλημα» σημειώνοντας μεταξύ άλλων πως τα παγωτά της έχουν παραχθεί μέχρι και τον Μάρτη του 1986, πολύ πριν από το ατύχημα δηλαδή. Σαν να λέμε… περσινά παγωτά.
Η άλλη καταχώρηση είναι από τη ΣΥΝΕΡΓΑΛ όπου αναφέρει – επίσης με τον τίτλο Κανένα Πρόβλημα – πως έχει λάβει πιστοποιητικά από το Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ. Πάντως όπως θυμούνται όσοι έζησαν τότε την αγορά, τα προϊόντα Yoplait δεν μακροημέρευσαν.
Παράλληλα, στην καθημερινότητα των Ελλήνων μπήκαν νέες λέξεις, όπως η μονάδα μέτρησης ραδιενέργειας Μπεκερέλ. Χαρακτηριστικό το εξώφυλλο του περιοδικού Εικόνες, τον Φλεβάρη του 1987, που αναφέρει ανάμεσα στα άλλα θέματά του «Νέος σάλος για Μπεκερέλ στο γάλα».
Ένας… ραδιενεργός Τσάκωνας
Και όπως είναι φυσικό η έκρηξη στο Τσερνόμπιλ αποτέλεσε… έμπνευση ακόμα και για τις ταινίες της εποχής. Κάπως έτσι, για παράδειγμα ο Κώστας Τσάκωνας έγινε πρωταγωνιστής σε δύο τέτοιες βιντεοταινίες. Στο «Ο προφήτης με την πυρηνική κεφαλή» όπου υποδύεται έναν αδιόριστο πυρηνικό επιστήμονα που παριστάνει τον προφήτη, αλλά και στο «Ο άνθρωπος από το Τσερνόμπιλ» όπου μεταξύ άλλων γίνονται αναφορές στον πανικό στα σουπερ-μάρκετ, στο μολυσμένο νερό και τον αέρα. Αμφότερες σκηνοθετημένες από τον Όμηρο Ευστρατιάδη.
Δεν είναι όμως ο Τσάκωνας, καθώς υπήρξαν και άλλες ταινίες όπως το «Δημόκριτος εναντίον Τσέρνομπιλ» με τους Νίκος Ρίζο, Παναγιώτη Σουπιάδη και Έλενα Στρατή.
Πώς επηρέασε την Ελλάδα
Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού. Μετρήσεις που έγιναν το 1996, όπως σημειώνει η Wikipedia, έδειξαν εκπομπές καισίου στα 65 κιλομπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο με το όριο επικινδυνότητας να βρίσκεται στα 5 κιλομπεκερέλ. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία δεν παρατηρήθηκε αύξηση στη συχνότητα της λευχαιμίας, εκτός από τη σπάνια βρεφική λευχαιμία, αλλά ούτε και στον καρκίνο του θυρεοειδούς.
Το διάστημα μετά την καταστροφή έγιναν 2.500 αναγκαστικές διακοπές κύησης για προληπτικούς λόγους. Τρίκαλα, Καρδίτσα, Γρεβενά, Λάρισα, Νάουσα Ημαθίας και Κατερίνη δέχθηκαν τις μεγαλύτερες ποσότητες. Ακόμα και 30 χρόνια μετά οι επιστήμονες ανίχνευσαν ποσότητες του ραδιενεργού Καισίου 137 σε περιοχές της Βορειοδυτικής Ελλάδας.
Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς, δεν φαίνεται το δυστύχημα να επηρέασε στην αύξηση περιπτώσεων λευχαιμίας ή στον καρκίνο του θυροειδούς. Αντίθετα υπολογίζεται πως μέσα στην επόμενη δεκαετία από το δυστύχημα, υπολογίζεται πως έγιναν χιλιάδες τεχνητές εκτρώσεις, ενώ ιατρικοί κύκλοι φέρεται να αποδίδουν 1500 περιπτώσεις καρκίνου που δεν δικαιολογούνταν από το ιστορικό του ασθενούς, σε πιθανές επιπτώσεις του Τσερνόμπιλ.