Ο ποιητής Καίσαρ Εμμανουήλ | tokoskino.me
«Ξέρω εγώ κάτι που μπορούσε, Καίσαρ, να σας σώσει…». Ο συγκεκριμένος στίχος, στην πρώτη στροφή του ποιήματος του Νίκου Καββαδία, πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1930 έγινε η αφορμή για να «γνωρίσει» ο πολύ κόσμος έναν άλλον ποιητή, άλλου ύφους μα τις ίδιας εποχής. Όλο το ποίημα άλλωστε αποτελεί «απάντηση» σε μία άλλη δημιουργία σε έναν άλλον ποιητή, εκπρόσωπο της Γενιάς του ’20, και μάλιστα αποτέλεσε την αφορμή για μια μετέπειτα φιλία.
Απευθύνεται στον ποιητή Καίσαρ Εμμανουήλ, που έφυγε από τη ζωή στις 24 Απριλίου του 1970, και ουσιαστικά απαντά στη φράση του Εμμανουήλ «Φαίνεται πια πως τίποτα – τίποτα δεν μας σώζει…» από το ποίημα του Taedium Vitae το οποίο όμως εκδόθηκε πολλά χρόνια αργότερα, αλλά θρυλείται πως είχε δημοσιευθεί σε κάποιο από τα καλλιτεχνικά περιοδικά της εποχής όπου και το είχε διαβάσει ο Νίκος Καββαδίας.
Ο Καββαδίας εμφανίστηκε στους ποιητικούς κύκλους της Ελλάδας του Μεσοπολέμου, το 1932, όταν θα δημοσιεύσει στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Ρυθμός» το ποίημα του «Παράπονο». Μια δημιουργία του Καββαδία για την αδερφή του, που τα επόμενα χρόνια θα ξανακυκλοφορήσει με τον τίτλο «Mal du départ». Είναι το περίφημο «Θα μείνω πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής…». Λίγο αργότερα, τον Δεκέμβρη του 1932, στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύεται το ποίημα του Καίσαρα Εμμανουήλ «Taedium Vitae». Ενα πεσιμιστικό ποίημα που ξεκινά με τον στίχο «Φαίνεται πια πως τίποτα – τίποτα δε μας σώζει…».
Ποιος ήταν ο Καίσαρ Εμμανουήλ
Σε αντίθεση με τον Νίκο Καββαδία, εκείνη την χρονική περίοδο ο Καίσαρ Εμμανουήλ, γεννημένος στις αρχές του αιώνα με καταγωγή από την Πάτρα, ήταν γνωστός στους κύκλους των γραμμάτων. Είχε συνεργαστεί με πολλά περιοδικά, το 1929 είχε εκδώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Ο παράφωνος αυλός» και θεωρούνταν ως ένα εκπρόσωπος του νεορομαντισμού. Θεωρούταν ως ένα από τα νεαρά μέλη της Γενιάς του ’20, που ήταν ποιητές χαμηλών τόνων με την απαισιοδοξία και τη μελαγχολία να σκιαγραφείται πλήρως από τα ποιήματά τους.
Ο Καίσαρ Εμμανουήλ κυκλοφόρησε τρεις ακόμη ποιητικές συλλογές, ασχολήθηκε με τις μεταφράσεις ξεχωρίζοντας τη δουλειά που έκανε πάνω στα ποιήματα του Εντγκαρ Αλαν Πόε ενώ θεωρείται πως στην πορεία της διαδρομής του στα γράμματα επηρεάστηκε από το ρεύμα του συμβολισμού και τα έργα των Γάλλων Σαρλ Μπωντλαίρ, Στεφάν Μαλαρμέ, Πωλ Βαλερύ.
Υπήρξε ακόμη, διερμηνέας στα χρόνια της κατοχής και είχε ρόλο εκπαιδευτικού. Μετά από το τέλος του πολέμου, επέστρεψε στην Ελλάδα και ασχολήθηκε ως το τέλος της ζωής του με τις μεταφράσεις. Πέθανε στις 24 Απριλίου του 1970 στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών «χτυπημένος» από σακχαρώδη διαβήτη.
Η απάντηση και η αλληλογραφία
Ο Καββαδίας διάβασε το ποίημα του Εμμανουήλ και δημοσιεύει -και πάλι στον Ρυθμό- την… απάντησή του. Πρόκειται για το ποίημα «Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ» που συμπεριλήφθηκε κάποια χρόνια αργότερα στη συλλογή «Μαραμπού».
Μάλιστα στο στίχο «Κάτι που θα ’κανε γοργά να φύγει το κοράκι, που του γραφείου σας πάντοτε σκεπάζει τα χαρτιά· να φύγει κρώζοντας βραχνά, χτυπώντας τα φτερά του, προς κάποιαν ακατοίκητη κοιλάδα του Νοτιά», η αναφορά στο κοράκι συνδέεται με τη μετάφραση που είχε κάνει ο Εμμανουήλ στο έργο του Εντγκαρ Αλαν Πόε.
Η συγκεκριμένη δημοσίευση δεν πέρασε απαρατήρητη από τον Εμμανουήλ. Οπως σημειώνεται στο βιβλίο «Νίκος Καββαδίας – Ο αρμενιστής ποιητής» (εκδόσεις Άγρα – συγγρ. Μιχάλης Γελασάκης) «η εκτίμηση του Καββαδία προς τον Εμμανουήλ είναι μεγάλη (…). Ο Εμμανουήλ διαβάζει την ποιητική απάντηση του Καββαδία και του στέλνει ένα γράμμα όπου του προτείνει να συναντηθούν από κοντά». Το γράμμα που φιλοξενείται στο βιβλίο έχει ημερομηνία 4/3/1933, τον προσφωνεί «Αγαπητέ μου φίλε» και ουσιαστικά του ζητά να συναντηθούν από κοντά. «Γράψε μου πότε μπορείς να έλθεις να με δεις, ή, αν έχεις ενδοιασμούς ως προς τούτο, δώσε μου ένα ραντεβού σ’ ένα καράβι – στη γέφυρα ενός καραβιού το οποίον υποτίθεται, βέβαια, ότι… δεν θα φύγει τόσο απότομα, το βράδυ εκείνο. Θα μιλήσουμε για πολλά πράγματα, και ίσως -αν ο καιρός είναι καλός και το ουίσκυ σου αρκετά δυνατό…- αποφασίσουμε να φύγουμε κι οι δυο μας κρυφά, αφού το θέλεις τόσο πολύ» σημειώνεται μεταξύ άλλων.
Ο πρόλογος στο «Μαραμπού»
Η πρώτη ποιητική συλλογή του Νίκου Καββαδία θα κυκλοφορήσει για πρώτη φορά το 1933 από το περιοδικό Ο Κύκλος στου οποίου το περιβάλλον ανήκε ο Καίσαρ Εμμανουήλ και είναι αφιερωμένο στον Μεμά Γαλιατσάτο, φίλο του ποιητή. Στα 22 ποιήματα που περιλαμβάνονται κάποια είναι αφιερωμένα σε άλλους ποιητές. Ενα από αυτά είναι και το «Γράμμα στὸν ποιητὴ Καίσαρα Ἐμμανουήλ». Ο ίδιος ο Εμμανουήλ εκτός από τη συγκεκριμένη αναφορά έχει και άλλη «παρουσία» στη συλλογή, καθώς θα γράψει και το κριτικό εισαγωγικό σημείωμα ως πρόλογο της!